اینترنت اشیا در انقلاب صنعتی 4.0 و فرصت های رشد و درآمدزایی آن

اینترنت اشیا (IoT) سنگ بنای انقلاب صنعتی چهارم (Industry 4.0) است که با یکپارچه‌سازی فناوری‌های دیجیتالی و فیزیکی نمایان می‌شود. همه ما با اینترنت اشیا به‌عنوان شبکه‌ای از دستگاه های متصل به هم که از طریق اینترنت با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، آشنایی داریم. این دستگاه‌ها، ابزارها و حسگرهای هوشمند از وسایل روزمره خانگی گرفته تا ابزارهای صنعتی پیچیده را شامل می‌شود. زیست بوم اینترنت اشیا در حوزه‌های راهبردی مانند اینترنت اشیای صنعتی (IIoT)، اینترنت اشیای پزشکی (IoMT)، شهر هوشمند (Smart city) و... مصادیق پراهمیتی برای ما دارد. در این مقاله از بلاگ همراه اول کسب‌وکار، قصد داریم با اینترنت اشیا در انقلاب صنعتی 4.0 و فرصت های رشد و درآمدزایی آن بیشتر آشنا شویم.

اینترنت اشیا در انقلاب صنعتی چهارم (Industry 4.0)

اینترنت اشیا در زمینه صنعت نقشی اساسی در فعال کردن کارخانه‌های هوشمند و اتوماسیون صنعتی ایفا می‌کند. مک‌کینزی درباره شیوه کار انسان‌ها در سالیان آتی، پیش‌بینی جالب توجهی داشته است. این بنیاد تاکید دارد که تا سال 2030 ، فعالیت‌هایی که 30 درصد از ساعات کاری در اقتصاد ایالات متحده را شکل می‌دهد، می‌تواند خودکار شود. به عبارت بهتر، هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهوری مانند IoT قرار است 30 درصد از ساعات کاری انسان در آمریکا را تصاحب کنند! در ادامه چند نمونه از نقش‌آفرینی فناوری IoT در فرایندهای تولید، بهینه‌سازی و کنترل کیفی در صنایع مختلف را با هم مرور می‌کنیم:

فرصت‌های رشد

حال که با مزایای ارزشمند و چشم‌اندازهای پیش روی IoT در صنایع آشنا شدیم، بد نیست به فرصت‌های رشد اینترنت اشیا نیز اشاره کنیم. رشد اینترنت اشیا در انقلاب صنعتی چهارم (Industry 4.0) چند محرک کلیدی دارد. در ادامه این عوامل مهم را با هم مرور می‌کنیم:

فرصت های درآمدزایی

گسترش و فراگیری فناوری اینترنت اشیا مانند هر تکنولوژی دیگری با ارزان شدن ملزومات و پلتفرم‌های آن همراه است. حالا در سال 2025 با سنسورهای هوشمند ارزان‌تری نسبت به سالیان گذشته روبرو هستیم. هزینه اشتراک پلتفرم‌های مدیریت IoT نسبت به گذشته کمتر شده و امکانات بیشتری نیز قابل رصد و کنترل است. با ارزان‌شدن و در دسترس قرار گرفتن اینترنت اشیا، می‌تواند انتظار یک موج بزرگ حرکت به سمت هوشمندسازی و استفاده از اینترنت اشیای صنعتی (IIoT) را شاهد باشیم.

بازار فناوری IoT به سرعت در حال رشد است. بر اساس گزارش مک‌کنزی، ارزش بالقوه اقتصادی IoT تا سال 2030 بین 5.5 تا 12.6 تریلیون دلار تخمین زده می‌شود. این در حالی است که ارزش اقتصادی محقق شده IoT در سال 2020 برابر با 1.6 تریلیون دلار بوده است.

بیشترین ارزش اقتصادی حاصل از به‌کارگیری این فناوری از حوزه‌های بهینه‌سازی عملیات و افزایش بهره‌وری انسانی حاصل می‌شود، که مجموعاً 56 درصد از ارزش کل اقتصادی IoT را شامل می‌شوند. همچنین، پیش‌بینی شده که کاربردهای IoT در خودروهای خودران با نرخ رشد 37 درصد در سال، یکی از سریع‌ترین حوزه‌های توسعه این فناوری باشد. از نظر جغرافیایی نیز، چین پیشتاز است و انتظار می‌رود تا سال 2030 سهمی معادل 26 درصد از ارزش اقتصادی IoT جهانی را به خود اختصاص دهد. این در حالی است که بازارهای نوظهور نیز حدود 19 درصد از این ارزش را تأمین می‌کنند.

فرصت‌های جذاب در مسیر پیشرفت اینترنت اشیا و انقلاب صنعتی چهارم

اینترنت اشیا فرصت‌های درآمدزایی متعددی را در بخش‌های مختلف ارائه می‌دهد و جذابیت‌های فراوانی را از آینده نوید می‌دهد. فرصت‌های ارزشمندی که بشر پیش رو دارد می‌تواند از نگرانی‌های گسترش هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهور بکاهد و ما را برای فردایی هوشمندتر آماده کند. اینترنت اشیای صنعتی (IIoT) با فعال کردن مدل‌های تجاری جدید که از دستگاه‌های متصل، تجزیه و تحلیل داده‌ها و اتوماسیون استفاده می‌کنند، صنایع مختلف را متحول می‌کند. در ادامه چند نمونه از این تحولات شگفت‌انگیز را با هم مرور می‌کنیم:

تحول در مراقبت‌های بهداشتی با نظارت از راه دور بیماران

شرکت‌های ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی از دستگاه‌های اینترنت اشیا برای نظارت بر سلامت بیماران از راه دور استفاده می کنند. این تحول فناورانه، نیاز بیمار به مراجعه مکرر به بیمارستان را کاهش می‌دهد و مراقبت‌های درمانی پیشگیرانه را ممکن می‌سازد. برای نمونه شرکت‌هایی مانند مدترونیک، دستگاه‌های مجهز به اینترنت اشیا را ارائه می‌کنند که دیابت یا بیماری قلبی را به‌دقت رصد می‌کنند. بیمارانی که از این قبیل دستگاه‌های پوشیدنی استفاده می‌کنند، با ارسال داده‌ها به پلتفرم‌های پزشکی، بهترین مراقبت درمانی را تجربه خواهند کرد بدون آن‌که نیاز باشد همان لحظه در بیمارستان باشند.

تحول در زراعت با کشاورزی هوشمند

حسگرهای هوشمند اینترنت اشیا با قرارگیری در خاک، پهپادهای متصل و تجهیزات مجهز به GPS با نظارت هوایی، هر لحظه در کنار کشاورزان هستند. داده‌های ارزشمند آب و هوایی با این سنسورها جمع‌آوری شده و به لطف هوش مصنوعی به کشاورزان امکان می‌دهد تا آبیاری، کوددهی و کنترل آفات را بهینه‌تر از همیشه انجام دهند.

برای نمونه شرکت John Deere، تراکتورها و تجهیزات مجهز به اینترنت اشیا را به کشاورزان ارائه می‌دهد. همراه اول نیز در مگاپروژه «همراه کشاورز» به دنبال خلق ارزش‌های جدید و هوشمندسازی صنعت کشاورزی کشورمان است. با این رویکرد، در صنعت کشاورزی می‌توان انتظار داشت محصولات با حداکثر بهره‌وری و کمترین حجم اتلاف تولید و عرضه شوند و آسیب کمتری نیز به محیط زیست برسد.

تحول اینترنت اشیای صنعتی در حوزه خرده فروشی با قفسه‌های هوشمند و بازاریابی شخصی

قفسه‌های هوشمند مجهز به اینترنت اشیا میزان موجودی را به صورت لحظه‌ای ردیابی می‌کنند. برای نمونه، والمارت از قفسه های هوشمند مجهز به حسگرهای وزن و برچسب های RFID برای نظارت بر موجودی و سفارش مجدد خودکار محصولات استفاده می‌کند. این یکی از نوآوری‌ها در حوزه خرده فروشی است و امروزه فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازاریابی شخصی سازی شده نیز استفاده فراوانی دارند. والمارت و آمازون در فروشگاه‌های خود بر اساس موقعیت مکانی و تاریخچه خرید، به گوشی هوشمند مشتریان تخفیف‌های شخصی ارسال می‌کنند.

شبکه های هوشمند توزیع، مصرف و عرضه انرژی

اینترنت اشیا فناوری توانمندی برای توسعه و ایجاد شبکه‌های هوشمند توزیع و مصرف انرژی است. امروزه کنتورهای هوشمند و متصل به اینترنت به‌عنوان یکی از بهترین مصادیق استفاده از IoT به حساب می‌آیند و غول‌های فناوری در این حوزه مشغول به فعالیت هستند. همراه اول کسب‌وکار نیز در حوزه استراتژیک انرژی راهکارهای متعددی در مگاپروژه «انرژی هوشمند» دارد. همراه اول به عنوان یک اپراتور هوشمند، بنا دارد تا فرایندهای تامین و مصرف انرژی در خانه، سازمان و کارخانه‌ها را به کمک فناوری IoT با الگوهای جدید جهان هماهنگ کند. در این رویکرد، اینترنت اشیا ابزار مناسبی برای سنجش و محاسبه هوشمندانه انرژی در خانه، کارخانه و شهرهای هوشمند به حساب می‌آید و ما راهکارهای جذابی در این حوزه داریم.

حمل و نقل و تدارکات؛ مدیریت ناوگان و نگهداری بهینه

دستگاه‌های اینترنت اشیا مکان، وضعیت و عملکرد وسایل نقلیه را به صورت هوشمندانه‌ای پایش می‌کنند. این اتصال، مدیریت کارآمد ناوگان و نگهداری از خودروهای متصل و سامانه‌های حمل‌ونقل را بهینه‌سازی می‌کند. «سامانه مدیریت هوشمند حمل و نقل همراه اول» همراستا با این روند جذاب جهانی، به‌تازگی رونمایی و مورد استفاده عملیاتی قرار گرفت. در حوزه جذاب خودرو متصل، از حسگرهای IoT در ماشین‌ها یا کامیون‌های استفاده می‌شود. بسیاری از شاخص‌ها در وسایل نقلیه به‌کمک حسگرهای هوشمند قابل بررسی و اندازه‌گیری است. محاسبه مصرف سوخت، پیش‌بینی خرابی و استهلاک لوازم مصرفی خودروها، بررسی ترافیک و پیشنهاد بهترین مسیرها و... از جمله راهکارهای استفاده از IoT در حوزه خودروی متصل است. نظارت بر عملکرد موتور، پیش‌بینی نیازهای تعمیر و نگهداری وسایل نقلیه، باعث کاهش زمان خرابی و بهبود راندمان سامانه‌های لجستیک و حمل‌ونقل می‌شود.

شهرهای هوشمند: مدیریت زیرساخت

دستگاه‌های اینترنت اشیا در زیرساخت‌های شهری مانند چراغ‌های راهنمایی، سامانه‌های جمع‌آوری، مدیریت و بازیافت زباله، شبکه‌های تامین آب، برق و گاز مورد استفاده قرار می‌گیرند. پایش دقیق المان‌ها و شرایط در شهرهای هوشمند بسیار مهم است که به لطف اینترنت اشیا این کار شدنی‌تر از هر زمان دیگری است. کاهش هزینه‌های مدیریت شهری و افزایش کارایی همه جانبه از جمله مهم‌ترین مزیت‌های استفاده از IoT و حرکت به سمت هوشمندسازی شهرها به حساب می‌آید.

امروزه بسیاری از شهرها در کشورهای توسعه یافته به سمت هوشمندسازی حرکت کردند. برای نمونه شهر بارسلون در اسپانیا دارای چراغ‌های هوشمند و متصل به اینترنت اشیا است که با رفت‌وآمد شهروندان روشن و خاموش می‌شوند. سطل‌های زباله در این شهر نیز به سنسورهایی متصل است تا فرایند تخلیه به بهترین شکل صورت گیرد.

بیمه مبتنی بر استفاده یا بیمه کارکرد محور

«بیمه کارکرد محور» (UBI ) مبتنی بر فناوری تله‌متیک (ارتباط از راه دور) یکی از ترندهای جذاب گسترش IoT به حساب می‌آید. دستگاه‌های اینترنت اشیا داده‌های مربوط به رانندگان را جمع‌آوری می‌کنند و به بیمه‌گران این امکان را می‌دهند تا حق بیمه‌های شخصی‌شده را بر اساس استفاده واقعی یا ریسک هر راننده ارائه کنند. این رویکرد با دو شکل زیر اجرا می‌شود:

چالش ها و ملاحظات کلیدی در مسیر توسعه IoT

توسعه IoT نیازمند غلبه بر چالش‌هایی چون عدم همگامی سیستم‌ها، امنیت داده‌ها و نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جدید است. شرکت‌هایی که بتوانند این موانع را پشت سر بگذارند، قادر به بهره‌برداری از مزایای گسترده این فناوری خواهند بود.

مجمع جهانی اقتصاد در گزارش اخیر خود، آمار جالبی درباره وضعیت کار و اشتغال کارگران در سال‌های 2025 تا 2030 منتشر کرده است. یافته‌های این مجمع که حاصل نظرات کارشناسان مطرح جهان است، پیش‌بینی می‌کند در 5 سال آینده 170 میلیون فرصت شغلی جدید برپایه مهارت‌های نو شکل می‌گیرد. اما نکته نگران کننده در این ایام، 92 میلیون فرصت شغلی است که احتمالا در فرایند اتوماسیون از دست خواهد رفت! دفتر آمار ملی بریتانیا چندی پیش گزارش داد که 25 درصد از مشاغل اداری مانند حسابداری و بانکداری در معرض اتوماسیون قرار گرفته‌اند و تا 2 سال آینده حدود 26 میلیون شغل در امور اداری، حسابداری و... حذف می‌شود.

در حالی که فرصت‌های فراوانی در گسترش اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و دیگر فناوری‌های انقلابی بسیار زیاد است، اما چالش‌هایی نیز وجود دارد که باید در نظر گرفت. در ادامه به برخی از این نگرانی‌ها در مسیر توسعه IoT و انقلاب صنعتی چهارم می‌پردازیم:

سخن پایانی

فناوری IoT با تحول در مدل‌های کسب‌وکار، فرصت‌های جدیدی برای شرکت‌ها ایجاد کرده است. برای شرکت‌ها و سیاست‌گذاران، IoT نه تنها یک فرصت فناورانه بلکه یک ابزار راهبردی برای دستیابی به مزیت رقابتی و تحول دیجیتال است. سرمایه‌گذاری هوشمندانه در این فناوری می‌تواند به ایجاد ارزش اقتصادی قابل‌توجهی منجر شود که هم صنایع و هم مصرف‌کنندگان را بهره‌مند می‌سازد.

هزینه خرید و نصب حسگرهای IoT و اتصالات اینترنت اشیا کاهش یافته است. از سوی دیگر راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، پردازش ابری و اینترنت اشیا به صنایع کمک‌های چشمگیری می‌کند. در عصر حاضر گستردگی و فراوانی این قبیل فناوری‌ها، طیف وسیع‌تری از صنایع و سازمان‌های کوچک و بزرگ را به این زیست‌بوم کارا دعوت می‌کند.

اینترنت اشیا طیف گسترده ای از مدل های کسب و کار نوآورانه را در صنایع مختلف ممکن می‌سازد. این مدل‌ها اغلب تمرکز را از فروش محصول به ارائه خدمات تغییر می‌دهند و از داده‌های بلادرنگ و اتصال برای ایجاد ارزش برای کسب‌وکارها و مشتریان استفاده می‌کنند. همانطور که فناوری اینترنت اشیا به تکامل خود ادامه می‌دهد، می توانیم انتظار ظهور مدل های کسب و کار خلاقانه و تاثیرگذارتری را داشته باشیم.